آدام كي رش، منتقد ادبي و شاعر امريكايي، در كتاب «رمان جهاني: توصيف دنیا در قرن بيست ويكم» به بررسي آينده ادبيات در عصر جهاني شدن مي پردازد. در اين كتاب آثار نوي
كتابِ جنون آميزِ زمانه ما
عبارات مهم : تاريخ
آدام كي رش، منتقد ادبي و شاعر امريكايي، در كتاب «رمان جهاني: توصيف دنیا در قرن بيست ويكم» به بررسي آينده ادبيات در عصر جهاني شدن مي پردازد. در اين كتاب آثار نويسندگان شهيري همچون اورهان پاموك، مارگارت اتوود، هاروكي موراكامي، روبرتو بولانيو و النا فرانته و… را مي كاود و با يكديگر مقايسه مي كند تا درك بهتري از ادبيات در عصر جهاني شدن ارايه كند. در شماره 4161 روزنامه اعتماد (به تاريخ 24 مرداد 97) بخشي از اين كتاب را كه به بررسي رمان حجيم «1Q84» در سطح جهاني و سطحي بومي تخصیص داده شده است دارد، منتشر كرديم. در متن پيش رو كي رش به بررسي رمان «2666» اثر روبرتو بولانيو، نويسنده شيليايي مي پردازد. اين منتقد تفاوت هاي اين دو نويسنده را كه خوانندگاني جهاني دارند، برمي شمرد ولی نكته مورد نظر او تفاوت ديدگاه موراكامي و بولانيو در امر نوشتن و آفرينش هنري است.
در سال 2004، پنج سال پيش از اينكه «1Q84» در ژاپن منتشر شود، كتابي كه نامي مشابه با اثر موراكامي داشت در اسپانيا منتشر شد. «2666» نيز رماني در چند بخش است كه نويسنده اش، روبرتو بولانيو، قصد داشت پنج بخش رمان را به صورت مجلداتي مجزا راهي بازار كتاب كند. ولی بولانيو در سال 2003 در 50 سالگي از دنيا رفت و وراث او تصميم گرفتند رمان را به صورت يك جلد كتاب قطور راهي قفسه هاي كتابفروشي ها كنند. «2666» همانند «1Q84» گويي كه نام يك سال هست، البته سالي در آينده خيلي دور و نه در گذشته اي نزديك. ولی تفاوت ميان دو كتاب در اين است كه موراكامي 1Q84 را براي خواننده اش توضيح مي دهد ولی تاريخ 2666 به هيچ عنوان در كتاب بولانيو نيامده هست. اين عدد نيز همچون گره هاي بي شمار كتاب كه گشوده نمي شوند از منطقي مدفون يا ديدگاهي پنهان صحبت مي كند كه داستان هاي متكثر و بي رحمانه اي را گرد هم آورده است.
اگر 2666 اشاره به يك سال باشد به نظر سالي بدشگون است چراكه اشاره اي ضمني به عدد مرسوم هيولاهاي مكاشفه يوحنا دارد. حال و هواي حاكم بر شاهكار بولانيو قطعا رستاخيزي هست. بولانيو نيز همانند موراكامي در سطح جهاني عمل مي كند؛ او از طريق استعاره و ايماژ و همچنين پيرنگ و شخصيت پردازي، مي گويد جهاني كه راجع به اش مي نويسد به شدت رنجديده هست، مكاني در گذشته، حال و آينده اهريمني. از وقت هولوكاست در دهه 1940 تا زن كشي هاي دهه 1990 مكزيك، بولانيو به وقت ها و مكان هايي مي رود كه اين اهريمن به سطح مي آيد و دنیا واقعيت را به دنیا موازي اي كه تهديدات سوررئاليستي دارد، بدل مي كند. در همين حال و هوا است كه در انتهاي كتاب، شخصيتي به آسمان شب چشم مي دوزد و آن را نشان گريزناپذيري هول آور تاريخ مي بيند: «وقتي اين ستاره ها نورشان را پخش مي كردند، ما وجود نداشتيم، زندگي روي زمين وجود نداشت، حتي زمين هم وجود نداشت. اين نور مدت ها پيش پخش مي شد. در گذشته، ما در احاطه گذشته ايم، هر چيزي كه ديگر وجود ندارد يا فقط در خاطرات يا حدسيات وجود دارد، آنجاست، بالاي ما، روي كوهستان و برف هايش مي درخشد و براي بازنگهداشتن آن كاري از دست ما ساخته نيست.»
بولانيو با پافشاري بر اين نكته كه ما در بدترين واقعيت ساكن شده است ايم- به جاي اينكه اهريمن را در بعدي موازي قرنطينه كنيم، مثل كاري كه موراكامي با كتاب تسخيركننده «1Q84» انجام داد- كتابي را خلق كرده كه به سادگي خواننده اش را سرگرم نمي كنند و اغلب خواندنش كاري طاقت فرساست. اين كتاب كه جاه طلبي پردردسري را مي طلبد با اين گفته بولانيو كه پيشه نويسنده هيچ چيزي به جز خلق شاهكار نيست، همخواني دارد: «تا به حال فهميده ام نوشتن امري بيهوده هست، يا فقط وقتي از ارزش برخوردار است كه آماده نوشتن شاهكاري باشي. اغلب نويسنده ها فريب خورده اند يا بازي مي كنند.» چنين ديدگاهي در مورد نوشتن بي چون وچرا با ديدگاه موراكامي مغايرت دارد- همانطور كه در شخصيت فوكا ئري [در رمان «1Q84»] بازنمايي شد- او مي گويد نويسنده تركيبي از بيننده اي خيالي با هنرمندي عملگراست. بولانيو با ادراكات و همچنين عملش نشان داده لحظه لحظه رمان بايد خارق العادگي را وارد تاروپود متن كند، مخصوصا اگر قرار است عدالت را در اين غرابت شوم دنیا برقرار كند.
تفاوت ديگر ميان اين دو نويسنده، نوع درگيري آنها با دنیا هست؛ هر كدام خوانندگاني را در سراسر دنیا مجذوب آثار خود كرده اند. موراكامي بر احساس آئومامه تكيه مي كند و اعتقاد است اخبار تلويزيون هيچ ربطي به زندگي او ندارد. به راستي كه ماهيت خارق العاده ماجراجويي هاي آئومامه را مي توان جانشيني براي غيبت تاريخ در زندگي او دانست. اين حس گسيختگي از تاريخ، بازتابي وفادارانه از تجربه اي است كه اغلب مردم كشورهاي دنیا اولِ قدرتمند و موفق، به خصوص ژاپن، بعد از جنگ در بي طرفي بين المللي از خود نشان داده اند. از سوي ديگر، بولانيو در هر دو سوي تاريخ و پساتاريخ زندگي كرده بود. بخش نخست زندگي اش را، از سال 1953 تا 1977، در امريكاي لاتين سپري كرد: ابتدا در شيلي، جايي كه متولد شد، سپس در مكزيك، جايي كه فعاليت ادبي اش را شروع كرد. بولانيو در اين وقت و مكان ناگزير به تعهدات سياسي تن داد- به همين دليل نيز بعد از كودتايي كه سال 1973 آگوستو پينوشه در شيلي راه انداخت، بولانيو زنداني شد. هر چند او در سال 1977 به اروپا مهاجرت كرد و باقي عمرش را در اسپانيا و در واقع در تبعيد از شرايط ادبي و سياسي امريكاي لاتين گذراند.
كتاب «2666» اين ديدگاه بولانيو را كه دنیا به دو منطقه مصونيت و آسيب پذيري تقسيم شده، بازتاب مي دهد. اگر به تفسير اين عنوان بپردازيم، همه ما در مسير بروز مصيبت 2666 قرار داريم، بنابراين بخش هاي متفاوت دنيا به سرعتي متفاوت به سوي مصيبت پيش مي روند. در دهه 1990 و 2000، دوره اي كه اغلب رويدادهاي رمان در آن روي مي دهند، اروپا منطقه صلح، فرهنگ و غور در باطن هست. نمايندگان آن چهار استاد دانشگاهي است كه بخش نخست رمان، «بخشي راجع به منتقدان»، را به خود تخصیص داده شده است داده اند. هر كدام از اين شخصيت ها اهل كشوري در اروپاي غربي هستند- انگليس، اسپانيا، فرانسه و ايتاليا- و همه آنها كارشناس آثار نويسنده اي منزوي (و خيالي) به نام بنو ون آرچيمبولدي هستند. آنها در كشورهاي عضو اتحاديه اروپا زندگي مي كنند كه مرزهاي ملي تهديدآميز نيستند- اين اساتيد مدام از شهري به شهري ديگر سفر مي كنند تا يكديگر را ملاقات كنند يا در كنفرانس هاي ادبي شركت داشته باشند- و اين مرزها حالا فقط زنندگي ناچيز تفاوت قابل مديريت را به دست مي دهد. به همين ترتيب، علاقه چهارضلعي كه ظاهر مي شود و سه مرد به اشكال متفاوت تنها زن گروه ارزش را دنبال مي كنند، متعلق به ژانر كمديِ آشتي گراست.
بولانيو اعتقاد است اروپايي بودن به معناي مشغول ساختن خود به مطالعه و علاقه هست؛ به نوعي خاتمه تاريخ روان. اگر اين نويسنده ها، منتقد هستند و نه خالق- اگر رابطه استعمارگونه اي با ادبيات براي آنها مقدر شده- شايد اين بهاي ناچيزي براي رهايي از پيشينه هولناكي باشد كه آفرينش را پشتيباني مي كند. با اين وجود، رمان فراموش نمي كند كه اين بهشت اروپايي بعد از جنگ به تازگي ساخته شده است و ممكن است رانه هاي ابدي انسان براي بروز خشونت را پنهان كند. اين عنوان در بخش ابتدايي برجسته ترين فصل كتاب محرز مي شود؛ در اين صحنه دو تن از منتقدان- اسپينوزاي اسپانيايي و پلتيه فرانسوي- به همراه زني كه دلباخته اش هستند، ليز نورتون، در لندن سوار تاكسي شده است اند، حين اينكه آنها راجع به عنوان عشقي ارزش بحث مي كنند و دو مرد تلويحا موافق سهيم شدن در علاقه اين زن هستند، راننده تاكسي پاكستاني كه به حرف هاي آنها گوش مي كند، با بيزاري وسط بحث مي پرد و مي گويد: «در كشورش با يك كلمه كار اين زن را توصيف مي كنند، همان كلمه اي است كه در لندن از آن استفاده مي كند و اين كلمه بدكاره يا هرزه يا خوك است.» به محض اينكه تمدن والاي آنها زير پرسش مي رود، اسپينوزا و پلتيه با خشم حرف او را قطع مي كنند و راننده تاكسي را تا سر حد فوت كتك مي زنند. اين صحنه، صحنه اي گوياست كه در آن بولانيو نشان مي دهد چطور مي توان تحمل و بردباري اروپايي ها را به بي تابي و بي تحملي پرخاشگرانه نسبت به خارجي ها يا مهاجراني كه چنين ويژگي اي را ندارند، تبديل كرد.
هرچند، در نهايت منتقدان از اروپا اخراج مي شوند و به جايي مي روند كه بولانيو آن را قلب بيمار واقعيت معاصر مي نامد: شهر خيالي سانتا ترسا، كه گويي براساس سيوداد خوئارس شكل گرفته، در مرز مكزيك و امريكا واقع شده است هست. سانتا ترسا كه باقي داستان در آن مي گذرد، ابتكاري از اقتصادي جهاني شده است است كه با تناقض هاي اخلاقي همراه هست. ظاهرا اين شهر مكاني پررونق است و مردم فرودست از سراسر مكزيك براي پيدا كردن كار به كارخانه هاي اين شهر مي آيند. كارخانه هايي با مديريت خارجي ها اجناس صادراتي را توليد مي كنند. با اين وجود اين اقتصاد مردمي را فقير كرده و سكونت آنها در اين شهر را كوتاه كرده هست؛ مردمي كه به شدت آسيب پذير هستند و در برابر فساد دولتي، گانگسترهاي موادمخدر و مهم تر از همه زن كشي هايي كه گويي انگيزه اي پشت آنها نيست، كمر خم كرده اند.
پيش از اينكه بولانيو خواننده را مستقيما وارد قلب خشونت هاي شهر كند، دريچه اي مي گشايد تا خواننده سانتا ترسا را از چندين زاويه ديد خارجي ببيند. اين منتقدان كه در تعقيب بت منزوي ارزش آرچيمبولدي به اين شهر آمده اند، به ندرت از هتل بيرون مي آيند و در نقش جهانگردهاي بي طرف باقي مي مانند. در بخش بعد، «بخشي راجع به آمالفيتانو»، بولانيو روي مهاجري ديگر تمركز مي كند؛ او استاد دانشگاه ادبيات اسپانيايي است كه براي تدريس به سانتا ترسا آمده و رفته رفته اين شهر او را به مرز ديوانگي مي رساند. در بخش سوم «بخشي راجع به فيت»، گزارشگري امريكايي به نام اسكار فيت به ما معرفي مي شود كه براي پوشش خبري مسابقه بوكس به سانتا ترسا آمده ولی علی رغم ميلش، مجذوب طلسم اين قتل ها مي شود؛ از طرفي فيت دلباخته دختر آمالفيتانو، رزا، كه زني به شدت آسيب پذير هست، مي شود.
بولانيو آخر در بخش چهارم، «بخشي راجع به جنايت ها»، قتل ها را به مركز روايت تزريق مي كند. او اين كار را بي پرده و پيوسته انجام مي دهد؛ در صدها صفحه خلاصه هايي از پرونده هاي قتل شرح داده مي شود، درست مانند دفتر گزارش روزانه يك پليس. بولانيو چگونگي كشف جسد، شرايط تجزيه و جراحت، چگونگي شناسايي جسد (يا گاهي جسد ناشناس باقي مي ماند) را شرح مي دهد و توضيح مي دهد چطور پليس بعد از بازجويي و تحقيق هاي كوتاه و ضعيف اغلب اوقات از حل معماي قتل بازمي ماند. خواندن اين بخش از كتاب در مفهوم واقعي كلمه سخت است: يكنواختي اش توجه را دفع مي كند و موضوعش- يعني آزار و اذيت جنسي، شكنجه، قتل زنان و دختران- خواننده را از تخيل آنها بيزار مي كند. به همين منوال بولانيو سازوكار روانكاوانه اي را كه باعث مي شود اهالي سانتا ترسا قتل ها را ناديده بگيرند، حتي با وجودي كه شايع شدن آن هولناك هست، نمايش مي دهد و كاري مي كند كه خواننده در اين نمايش شركت كند. اين حقيقت كه اين كشتارها براساس جنايت هاي واقعي كه بين سال هاي 1993 تا 2005 در سيوداد خوئارس روي داده اند و تخمين زده مي شود 370 زن به قتل رسيده اند، كنايه اي دلهره آور به پروژه بولانيو مي افزايد. براي بسياري از ما اين قتل هاي دنياي واقعي دقيقا همان تاريخي است كه براي آئومامه روي مي دهد- يعني آيتم خبري كه بطور خلاصه ضبط مي شوند و سپس ناديده گرفته مي شوند. فقط از طريق ادبيات داستاني است كه ما مجبور مي شويم حقيقت آنها را دريابيم. در اين مورد ادبيات داستاني جهاني، ابزاري است براي خنثي كردن رضايت شهروند جهاني؛ راهي براي وادار كردن خواننده به حضور در واقعيت هاي خشونت آميز و بي عدالتي در جهان.
نيروي «فصلي راجع به جنايات» بر اجتناب نويسنده از به كارگيري سبك استوار هست؛ به شدت شاعرانه، سوررئال و منحرف از محور اصلي داستان. عناصري كه بر كتاب «2666» حاكم است و حال وهوايي رازآميز را به رمان مي دهد. قتل هايي كه در سانتا ترسا صورت مي گيرند هسته غيرقابل هضم واقعيتي هستند كه فقط مي شود آنها را گزارش كرد يا شرح داد. با اين وجود بولانيو حول اين هسته تاروپود دنیا مغشوش تصاوير و داستان ها را مي بافد؛ گويي كه تمامي جنبه هاي تخيل تحت سلطه فسادي هستند كه در مركز روي مي دهد- يا بازتابي از آن. تكنيك روايي اصلي «2666» انحراف است: پيرنگ ظاهري هر بخش پيوسته با حكايت، داستان هايي كه شخصيت هاي فرعي بازگو مي كنند، متوني كه در كتاب ها مي خوانند و به خصوص شرح خواب هاي ارزش از هم گسيخته مي شود. يكي از شخصيت ها مردي است كه در زندان سانتا ترسا زنداني است و مظنون به ارتكاب اين قتل هاست- او مي گويد خواب ها منفرد و مجزا نيستند بلكه مشترك هستند و حقيقتي ژرف تر را بازتاب مي دهند: «شبيه به صدايي است كه در خواب مي شنوي. خواب، مثل هر چيزي كه در فضاهاي محصور در خواب مي بينيم، مسري هست. ناگهان كسي اين صدا را در خواب مي شنود و بعد از مدتي نيمي از زندانيان خواب آن را ديده اند. ولی اين صدا بخشي از اين خواب نيست و حقيقي هست. اين صدا متعلق به نظام اشيايي مجزا است.» به همين منوال، تمامي روايت هاي كثرت يافته «2666» سعي در رساندن پيامي از قلب حقيقت دارند؛ پيامي كه به خشونت و فوت مربوط مي شود.
گذار ميان اين داستان هاي كوتاه كه به مثابه كاشي هاي معرق كاري شده است اند، ناگهاني و غيرقابل توضيح اند و اين حس را به خواننده القا مي كند كه كتاب خارج از كنترل نويسنده اش بسط يافته هست. اينها داستان هايي هستند كه گويي پيش مي روند و مي خواهند خودشان، خودشان را بازگو كنند. در همين راستا، تقريبا تمامي شخصيت هاي اصلي كتاب به نوعي نويسنده هستند، يا به عبارتي داستان گوهاي حرفه اي داستان ها. از منتقدي ادبي تا اسكار فيتِ گزارشگر و آرچيمبولدي رمان نويس- كه زندگي نامه و ارتباط او با سانتا ترسا در بخش پنجم، «فصلي راجع به آرچيمبولدي»، فاش مي شود- بولانيو مجموعه اي از وقت ها را براي بازنمايي انواع گوناگون نوشتن خلق مي كند.
طبيعتا آرچيمبولديِ رمان نويس است كه رتبه نخست را در ميان اين نويسندگان دارد و ظاهرا به معمايي كه نظام وجودي 2666 را توضيح مي دهد، نزديك مي شود. ما متوجه مي شويم آرچيمبولدي، نام مستعار هانز رايتر، كهنه سرباز جنگ جهاني دوم در جبهه آلمان است كه تجربيات هولناكش او را آواره و انسان گريز كرده هست. بولانيو تلويحا مي گويد تجربيات آرچيمبولدي از زندگي در «جنايات» اروپا باعث شده است او به نويسنده خيال پرداز بزرگي بدل شود- علی رغم باقي نويسندگان اين كتاب كه هنرمندي ناچيز يا منتقد هستند. شايد بخش هاي متفاوت دنیا وقتي نزديك ترين ارتباط را با حقيقت دارد، تغيير مي كنند، در واقع وقتي بادهاي خشونت و آشفتگي اين نقاط را درگير مي كند. زندگي و رمان بولانيو دربردارنده اين نكته است كه راه گشاي آفرينش ادبي استمرار ارتباط با حقيقت منكوب كننده است و در عين حال بايد فاصله مورد نیاز براي دوري جستن از اين حقيقت و پرورش تخيل را در نظر گرفت. اگر اين دستاورد مشمول بر فشار تناقض هايي شود كه به بدقوارگي و حتي ديوانگي منجر مي شوند، بنابراين كتاب زمانه ما بايد جنون آميز باشد؛ همان طور كه «2666» با زيبايي و نيروي نامتعارفش بر بودن اصرار مي ورزد.
كتابِ جنون‌آميزِ زمانه ما
روزنامه اعتماد
واژه های کلیدی: تاريخ | زندگي | داستان | داستان | خواننده | نويسنده | جنگ جهاني | اخبار فرهنگی و هنری
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
